Skip to main content

Wandelen in het prachtige vestigingsstadje Brielle….

Wij hadden al vaker gehoord van Brielle, echter niet verwacht dat het zo’n leuk stadje zou zijn. Een bezoekje meer dan waard en hadden we dan ook zeker niet willen missen. Het pittoreske Brielle is meer dan voldoende voor een weekendje. Langer om dit stadje goed te bekijken is niet noodzakelijk. Culinair gezien komt het stadje ook goed uit de verf, restaurantjes en cafeetjes zijn er voldoende van een simpel hapje tot culinair genot. Wij verbleven bij Fletcher Hotel-Restaurant De Zalm, dit hotel ligt midden in het centrum, echter erg groot is het niet dus je ligt in Brielle nogal snel bij alle bezienswaardigheden. Prima en betaalbaar verblijf, het restaurant is ook erg goed! Vergeet zeker de Black Angus Steak niet…

Met een centrale ligging op het mooie eiland Voorne-Putten biedt vestigingsstad Briel, ook wel Brielle genoemd, de meest afwisselende mogelijkheden voor een kort of langer verblijf. Niet alleen zijn er arrangementen te boeken bij diverse hotels en B&B’s van waaruit je op je gemak de rest van Voorne-Putten kunt ontdekken, je zit hier meteen midden in een levendige en boeiende binnenstad waar bijna altijd wel iets gebeurt. Brielle is een historische vestigingsstad met winkels, horeca, een rijk verleden, veel monumentale panden en het niet te vergeten Brielse Meer.

Meer informatie over Brielle: Brielle ook wel Den Briel, is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland gelegen op het eiland Voorne. De gemeente telt 17.184 inwoners (1 januari 2019, bron: CBS) en beslaat 31,32 km² waarvan 3,71 km² wateroppervlak is. Naast de stad Brielle zelf omvat de gemeente ook de dorpen Vierpolders en Zwartewaal. Brielle zelf heeft 12.160 inwoners. De gemeente maakt deel uit van het samenwerkingsverband Stadsregio Rotterdam en de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Brielle is gelegen aan het Brielse Meer, een afgedamd gedeelte van de Maas dat zich tot belangrijk recreatiegebied ontwikkeld heeft. Het ligt ten oosten van de oude vaargeul Brielse Gat. Tot 1700 werd dit water gebruikt als verbinding naar Rotterdam, daarna trad verzanding op waardoor het Gat minder goed bevaarbaar werd. Het Goereese Gat was een alternatief. Brielle, in de middeleeuwen de vijfde stad van het gewest Holland, is een oude vestingstad en de bekendste bedevaartsplaats van Zuid-Holland. De grotendeels uit de 17e eeuw stammende vesting van Brielle is een rijksmonument en een van de best bewaard gebleven verdedigingswerken in Nederland.

Historie: De naam gaat terug op het Keltische woord ‘brogilo’ (‘ingesloten gebied, jachtgebied’) en uit de oudste geschriften blijkt, dat de huidige locatie ‘de nieuwe Briel’ is. In de 11e en 12e eeuw bestond Voorne uit een paar kleine en grote eilandjes. Op die eilanden begonnen zich boerenfamilies te vestigen. Ze ontgonnen veengronden die ze daarna in gebruik namen voor landbouw en veeteelt, maar deze gebieden overstroomden regelmatig door de Noordzee en de Maas. De boerenfamilies begonnen daarom dijken aan te leggen waardoor ze toch in die gebieden konden blijven wonen. Door de vele overstromingen werd het ontgonnen land een eiland en zo ontstond langzamerhand Brielle. Brielle had in de eerste eeuwen een rijk Rooms leven. De Sint-Catharijnekerk werd gebouwd en vele kloosters ontstonden en daar is de stad verder omheen gebouwd.

Op 1 april 1572 werd de stad ingenomen door de Watergeuzen onder leiding van Lumey en Bloys van Treslong, waarbij de veerman Jan Koppestok een belangrijke rol vervulde. De Inname van Den Briel wordt algemeen gezien als het eigenlijke begin van de opstand tegen Filips II; zie ook Tachtigjarige Oorlog. Aan dit feit dankt Brielle haar schildspreuk Libertatis Primitiae, “eersteling der vrijheid”. Dit historisch feit wordt ieder jaar op 1 april gevierd. Schoolkinderen onthouden dit feit met de zin: “Op 1 april verloor Alva zijn bril” (eigenlijk: “Op 1 april verloor Alva Den Briel“). De 1 aprilgrap dateert al van voor die tijd en wordt ook in andere landen gesignaleerd; deze heeft dan ook niets met dit voorval te maken. Toch wordt nog vaak gedacht dat de inname van Den Briel het begin van de 1 aprilgrap is geweest. Tijdens de gebeurtenissen in 1572 doodden de protestantse Watergeuzen negentien katholieke geestelijken uit het veroverde Gorinchem, de heilige Martelaren van Gorcum. Sindsdien is Brielle ook een bedevaartsoord voor met name Nederlandse katholieken. In 1585 werd Brielle Engels bezit: koningin Elisabeth verkreeg het in onderpand, samen met Oostende, Vlissingen en Fort Rammekens, in ruil voor militaire en financiële hulp in de strijd tegen Spanje. In 1616 kwamen deze gebieden terug bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Meer informatie over Brielle tref je HIER aan.

STADSWANDELING BRIELLE:
Lengte: +/- 2 km. De stervormige Brielse stadswallen staan centraal tijdens deze wandelroute. We zetten de focus op bastions, ravelijnen, poorten, steunberen en monniken, kortom de fortificaties. Brielle bezit nog steeds haar stadswallen. De vorm is een ontwerp van de vestingbouwer Willem Paen, die werkte voor de Staten van Holland. Sinds 1713 is er weinig aan de vesting veranderd, waardoor
de Brielse verdedigingswerken tot de belangrijkste overgebleven vestingwerken van Nederland behoren. Willem Paen 1641-1704 – Vestingbouwkundige. De volledige route kun je hier downloaden:  De Brielse Stadswallen

De wandeling begint op de Markt, het hart van de vesting. Recht tegenover het stadhuis, aan de andere kant van Markt, staat de Hoofdwacht. Het gebouw, opgetrokken in Lodewijk XVI-stijl,
dateert uit 1789. De Hoofdwacht was het hoofdkwartier van de militaire wachters. Vanuit het gebouw trokken zij naar de poorten van de stad. De Hoofdwacht is ontworpen door de Brielse architect Johan van Westenhout (1754-1823), die ook tekende voor het in dezelfde stijl verbouwde stadhuis. Van Westenhout gebruikte baksteen voor de wanden, zandsteen voor de pilasters, hardsteen voor de arcade en hout voor het timpaan. De Hoofdwacht verloor in 1922 zijn functie toen het Brielse garnizoen werd opgeheven. Het pand diende daarna als woonhuis van de Opzichter van ’s Lands Fortificatiën. Tussen 1965 en 1994 maakte de Koninklijke Marechaussee er gebruik van. Daarna werd het een grand café.

Ga links naast de Hoofdwacht de Vischstraat in, steek de brug over, ga rechtdoor de Kaaistraat in en ga vlak voor de coupure (de opening in de stadswallen om het verkeer door te laten) linksaf. U wandelt nu onderlangs de wallen met direct rechts een bolwerk of bastion. Aan het eind van de straat staat een poortwachterswoning. Deze hoort bij de poort direct rechts daarvan: de Kaaipoort. Dit is één van de twee achttiende-eeuwse stadspoorten die de vesting nog telt. De Langepoort krijgt u later tijdens deze wandelroute te zien. De andere poorten zijn gesloopt: de Waterpoort (in 1894) en de Zuidpoort (in 1900). De Waterpoort was de opvolger van de Noordpoort die al in 1619 is gesloopt.

Beklim de trap rechts naast de Kaaipoort naar de stadswallen. (Bent u met een rolstoel of een wandelwagen, ga dan terug en bij het bolwerk de wallen op.) Steek boven over naar de andere kant
van de poort. In de vestinggracht – of vest, zoals veel Briellenaren zeggen – ziet u een puntig eilandje. Als u de twintigste-eeuwse woningen wegdenkt, ziet u een verdedigingseiland. Dit onderdeel van de fortificaties heet een ravelijn. In feite is het een door water omgeven bastion, bedoeld om de wal (courtine) of een poort te verdedigen. Rond Brielle liggen vijf van deze ravelijnen. Vervolg het pad links over de stadswallen. Even verderop staat het kruithuisje uit 1633. Dit magazijn herinnert aan het Brielse garnizoensverleden. We worden hier opgewacht door een erg enthousiaste vrijwilliger die ons interessante informatie geeft over het Brielle op 1 april. Het kruithuisje staat, omgeven door een kleine gracht,
op een van de negen bastions die de Brielse vesting telt. Het is geopend van 1 april tot en met eind september, op zaterdag en zondag. Deze bastions – ook wel bolwerken genoemd – hebben soms namen die tot de verbeelding spreken. Het Bleykersbolwerk, bijvoorbeeld, diende om de was te bleken. Terwijl op het Galgenbolwerk de doodvonnissen werden voltrokken. Als u naar de punt van het bastion loopt en de wallen beklimt, ziet u nog meer onderdelen van de fortificaties. De puntige muur in de gracht heet een beer, het obstakel erop een monnik. Het doel is duidelijk: de eventuele vijand de toegang beletten.

De bastions, ravelijnen, beren, monniken en poorten zijn ongeveer drie eeuwen oud. Tussen 1702 en 1713 ging de vesting op de schop, nadat Menno van Coehoorn en Willem Paen een ontwerp hadden gemaakt. In vergelijking met het oude vestingstelsel hebben de bastions een betere vormgeving en zijn ravelijnen toegevoegd om een extra verdedigingslinie te creëren. De wallen zijn van aarde, zonder muren. De hele vesting is omgeven door een gracht. Om het langgerekte Brielle een perfecte stervorm te geven, moest het zuidelijk gedeelte van de stad worden afgebroken. In totaal gingen 159 huizen en schuren tegen de vlakte. Hoe de vesting er tot begin achttiende eeuw uitzag, zal in het vervolg van deze wandelroute duidelijk worden. Vervolg uw weg naar het volgende bastion. Bij dit bastion staat de molen ’t Vliegend Hert. Wilt u meer te weten komen over deze molen en de Brielse handel en bedrijvigheid, kies dan voor de Stadswandeling Handel en Wandel. Ga links de Molenstraat in en steek aan het eind van de Molenstraat de brug over, ga direct rechtsaf. Loop door tot u aan uw rechterhand een volgende brug ziet. Ga over de brug rechtsaf. Het enige gebouw aan uw rechterhand is een poortwachtershuis. Ernaast stond tot 1894 de Waterpoort. De geschiedenis van de Waterpoort gaat terug tot 1625, dus tot vóór de modernisering van de
vesting. In 1761 kwam er een nieuwe Waterpoort. Deze poort is, net als de Zuidpoort, gesloopt om het verkeer betere doortocht te geven.

Ga vlak naast het laatste huis op het Maarland Noordzijde, tegenover het poortwachtershuis, de Brielse wallen weer op en vervolg het pad tot het volgende bastion. Hier bevinden zich de restanten van de Noordpoort. De poort is al in 1619 afgebroken. Dit omdat de haveningang, die hier ooit was, was verzand en moest worden verlegd. De nieuwe haveningang, die Brielle begin zeventiende eeuw groef, heeft u zojuist gezien. Zoals de Waterpoort aan de kop van de nieuwe haveningang stond, markeerde de Noordpoort ooit de stadstoegang bij de oude haveningang. Het witte gebouw op het bastion is een remise, een bomvrije bergplaats voor geschut. Door de Noordpoort kwamen op 1 april 1572 de meeste watergeuzen de stad in.  Wilt u meer over dit belangrijke feit uit de vaderlandse geschiedenis weten, kies dan voor de Stadswandeling In naam van Oranje.

Vervolg het pad over de stadswallen. U passeert nog een bolwerk aan uw rechterhand. Even verderop ziet u het ravelijn voor de Langepoort. Dit ravelijn heeft in drie eeuwen tijd geen veranderingen ondergaan. Wel was de houten brug vroeger een ophaalbrug. Ga aan de buitenzijde van de wallen, na de Langepoort, de trap af. De Langepoort is gebouwd in 1704 en 1705, als onderdeel van de modernisering van de Brielse vesting. In 1799 volgde een vernieuwing Molenstraat van de poort. De poortopening is schuin geplaatst, wat een eventuele vijand belemmert om de stad via de poort te beschieten. Loop door de Langepoort en sla direct rechtsaf, door de Lange Poortstraat. Loop met de bocht mee en stop voor de nieuwbouw aan de Langestraat. Hier stond ooit de middeleeuwse stadsmuur. Archeologisch onderzoek in 1998 bracht funderingen en steunberen aan het licht. De 60 centimeter dikke muur, die vrijwel parallel aan de Langestraat liep, is gebouwd in de eerste helft van de veertiende eeuw. Gerard van Voorne schonk Brielle stadsrechten in 1330. Vijf jaar later kreeg de stad ook het recht versterkingen aan te leggen om ongewenst volk buiten de deur te houden. In 1342 was de stad geheel omgeven door een gracht. Aan de westzijde – waar u nu bent – en de zuidzijde bouwden de Briellenaren een stadsmuur. Aan de noordzijde en oostzijde was dat aanvankelijk niet nodig, omdat het water – de Maas en de twee armen van de Goote – een natuurlijke barrière vormde.

De vesting was oorspronkelijk langgerekt en telde vier poorten: de Noordpoort, de Zuidpoort en in het westen de Langepoort en de Piermanspoort. Ook waren er 22 verdedigingstorens. Door de modernisering van de vesting in het begin van de achttiende eeuw, onder leiding van Menno van Coehoorn en Willem Paen, is er weinig bewaard gebleven van de oude Brielse verdedigingswerken.
De langgerekte vesting kreeg de huidige stervorm. Van de stadsmuur resteren alleen de ondergrondse delen. Tip: Tijdens de opgraving in 1998 zijn leren boekbanden met stempels en metalen sluitingen gevonden. Ze dateren uit de tijd tussen 1450 en 1520 en zijn te zien in het Historisch Museum Den Briel. De nieuwbouw, achter de herinnering aan de stadsmuur, is eind vorige eeuw in de plaats gekomen van een schoolgebouw. Als u zich omdraait ziet u aan de overzijde van de Langestraat de sloepenloodsen van het Korps Torpedisten, dat vanaf de jaren tachtig van de negentiende eeuw in Brielle was gevestigd. De stadswandeling Duizend bommen leert u meer over dit korps en de militaire geschiedenis van deze vestingstad. Loop verder de Langestraat in. Nieuwe manieren van oorlogvoering maakten vestingen overbodig. De Nederlandse regering hief ze dan ook op. Vanaf 1952, zeventig jaar nadat het garnizoen was vertrokken, heeft de Brielse vesting geen enkele militaire betekenis meer. De cultuurhistorische betekenis is sindsdien echter alleen maar toegenomen. Bovendien vormen de wallen een heerlijk wandelpark. Aan het eind komt u op het pleintje Wellerondom (met de stadspomp). Loop rechtdoor de Koopmanstraat in. Aan het eind ziet u de Markt, het eindpunt van deze wandelroute.

Wij deden ook nog een hardloop rondje in de omgeving: Via Kruiningergors en Oostvoorne terug naar Brielle, zo’n 15 km door mooie landschappen. Ook actief? Vergeet dan je loopspullen niet. Kunt dit natuurlijk ook wandelend doen, de tijdsspanne is dan wel een stuk langer natuurlijk.

Brielle bezoeken? Denk dan ook eens aan 1 april, is geen grap! Dan staat Brielle op zo’n kop. Brielle ‘dankt’ haar historie aan de 80-jarige oorlog, die van 1568 tot 1648 duurde (met daartussen het Twaalfjarig Bestand waarin er een periode van twaalf jaar wapenstilstand was). Het door de Spanjaarden bezette Holland ging gebukt onder hoge belastingen, geloofsdwang en gruwelijke terreur. Wie niet Rooms-Katholiek was of zich zo ongemerkt voordeed, werd doodgemarteld of belandde publiekelijk op de brandstapel. Tijdens deze viering worden alle gebeurtenissen van de bevrijding nagespeeld met de ouderwetse geuzenboot, kanonnen en schijngevechten door verklede acteurs. Deze acteersessies gaan gepaard met veel lawaai: geschreeuw, wapens met losse flodders en kanonsschoten vullen de oren elk jaar opnieuw. Een ware beleving voor elke toeschouwer! Zorg wel dat je in Middeleeuwse stijl verkleed komt want dan kun je aan de “goede” kant van het hekwerk staan! Bij grote drukte wordt namelijk niet iedereen toegelaten. Lees alles hier over Brielle 1 april! In ieder geval een goede reden voor Never Stop Travelling om Brielle nog eens te bezoeken en dit schouwspel in kaart te brengen. Wordt vast nog eens vervolgd…

Goede eet- en drinktips: Hotel Restaurant De Zalm en De Hoofdwacht, beide hartje centrum Brielle!

Leave a Reply